ترکیب بندی و علل حضور خارجی‌ها در داعش

در سال گذشته مرکز تحقیقات راهبردی موسوم به «گروه سوفان» در نیویورک با انتشار گزارشی درباره اعضای خارجی گروه تروریستی داعش اعلام کرد طی سه سال جنگ داخلی سوریه بیش از 12 هزار شهروند کشورهای مختلف از 81 کشور واقع در 5 قاره جهان به سوریه رفته‌اند که بیشتر آنان شهروندان کشورهای عرب، خاورمیانه و شمال آفریقا هستند.

در گزارش اخیر پایگاه اینترنتی شبکه سی.ان.ان عربی، تازه‌ترین آمار از تروریست‌های خارجی داعش را به تفکیک کشور  نیز نشان می‌دهد. شمار تروریست‌های پیوسته به داعش که از 46 کشور به عراق و سوریه رفته‌اند که تونس با 3000 داعشی در رتبه اول، عربستان با حدود 2500 نفر در مکان دوم و فرانسه، روسیه، اردن و مغرب هر کدام با حدود 1500 تروریست در رتبه سوم، لبنان با 900 نفر، انگلستان با 700 و آلمان هم با 600 نفر، در رده‌های بعدی فهرست تروریست پروری جای دارند. در این بین هر چند احتمال دارد آمارهای واقعی بیشتر از این میزان باشد و مسائل امنیتی مانع از انتشار آمار واقعی شود اما با نگاهی تحلیلی به ترکیب بندی اعضای خارجی داعش و علل حضور آنها می‌توان این افراد را به  چندین دسته  تقسیم کرد:

آفریقا و جهان عرب

اتباع و افراد مقیم تونس و عربستان سعودی بیشترین سهم را در صادرات تروریست به داعش دارند. از تونس ۳۰۰۰ نفر و از افراد مقیم یا اتباع عربستان ۲۵۰۰ نفر به داعش پیوسته‌اند. در بین کشورهای این دسته، اردن و مغرب در رتبه‌های بعدی هستند و بعد از آن نیز لبنان قرار دارد. بقیه کشورهای این منطقه از جمله کنیا با توجه به حضور مسلمانان، بستری مساعد برای ایجاد گرایش به داعش به شمار می روند. باید یادآور شد که اگر به علل حضور اتباع این دسته در داعش بپردازیم باید گفت از یک سو کشوری چون عربستان سعودی که اساسا اندیشه تکفیر و وهابیت در آن حضور گسترده دارد امری آشکار است. در تونس نیز باید توجه داشت که حضور گسترده تونسی‌ها در زمان حکومت حرکت النهضه در تونس و رفتار اشتباه نسبت به تکفیری‌ها و نیروهای تکفیری جهادی بود. در بعد دیگر فضای ایجاد شده بعد از بهار عربی و سرخوردگی در جوامع این منطقه، جنگ تمام عیار برخی دولت‌های قبلی و پیشین با اسلامگرایان در این منطقه و سرخوردگی و رفتارهای واکنشی تند شهروندان، تبلیع اندیشه‌های تندروانه و حمایت‌های مالی از اعضا در کشورهای فقیری چون سومالی، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش و نزدیکی شمال لبنان به منطقه حضور داعش می‌تواند بستر سازی را برای عضویت شهروندان این دسته در داعش در سوریه و عراق فراهم کند. 

کشورهای امریکایی ، اتحادیه اروپا و استرالیا

این دسته با توجه به حضور اقلیت‌های مسلمان دارای تشابهاتی هستند. آمارهای اخیر نشان می‌دهد بیش 6هزار نفر از 28 کشور عضو  اتحادیه اروپا عازم سوریه شده‌اند. در این بین با نگاهی به آمارها در بین کشورهای این منطقه فرانسه با 1500 نفر بیشترین عضو خارجی را در بین گروه داعش دارد و در رتبه‌های بعدی انگلیس، آلمان، بلژیک، سوئد، کشورهای دیگر امریکایی و استرالیا هستند. در این بین باید توجه داشت که بالاترین اقلیت مسلمان در اروپا در کشور فرانسه با حدود 4 تا 5 میلیون نفر است. بعد از فرانسه مسلمانان آلمان با حدود 3 میلیون و انگلیس با کمتر از 2 میلیون بیشترین جمعیت مسلمان را در اروپا دارا هستند. در بعد دیگری ترکیب مهاجران مسلمان هم اروپا برای حضور در داعش مهم است. چرا که فرانسه بیشترین مسلمانان فرانسه مهاجران آفریقایی را داراست و زمینه‌هایی را برای جذب آنها مهیا کرده است. جدا از این علل جذب  شهروندان کشورهای این منطقه در داعش را می‌توان حضور گرایش‌های افراطی اسلام ستیز و راستگرا در جامعه، افزایش اسلام هراسی، در حاشیه بودن مسلمانان در برخی از کشورهای غربی، بحران معنا در غرب و گسترش مادی‌گرایی و توسعه‌ی سکولاریم، تبلیغ تندروی افراطی وهابی در بین افراد نسل دوم و یا سوم مهاجران، افراد تازه مسلمان گمراه شده، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش دانست.

علل و زمینه های اعضای ترکیه و بالکان در  داعش

بنا به برخی آمارهای مختلف حدود 5 هزار نفر از اتباع ترکیه در عراق و سوریه در حال جنگ هستند. در کشورهای دیگر این حوزه نیز معمولا کشورهای داعشی‌ها در آلبانی، کوزوو و بوسنی جذب جوانان هر چند به گونه اندک صورت می‌گیرد. در این حوزه عوامل موثر بر حضور داعش را می‌توان منافع منطقه‌ای حکومت ترکیه، سلطه نود ساله نظام کمالیزم، تبلیغات رسانه‌های گروهی و فضای مجازی در خصوص اسلام‌خواهی جهانی و تشکیل خلافت، بحران‌های اقتصادی و نرخ بیکاری در بوسنی ، کوزوو و آلبانی در کنار سایر مولفه‌های عمومی دیگر چون نزدیک جغرافیای ترکیه به قلمرو داعش را در افزایش میل به حضور در  داعش موثر دانست.

کشورهای همسود و روسیه

در بین کشورهای این دسته روسیه با توجه به جمعیت بالای اقلیت مسلمان قابل توجه است و برخی شهروندان روس تبار داعشی را تا 2000  نفر و حتی بیشتر می‌دانند. بعد از روسیه در این حوزه ازبکستان قرار دارد. در این دسته جدا از اینکه علل حضور روس‌ها در داعش  تشابهات بسیاری با کشورهای اروپایی دارد باید به تنش گسترده و شکاف بین کرملین و قفقاز شمالی، سرکوب جریان های تندرو در گذشته و اسقلال خواهی در قفقاز شمالی نیز اشاره کرد. در بعد دیگری در بین کشورهای همسود بویژه آسیای مرکزی و قفقاز عواملی چون قرائت خاص و محدود از اسلام، کنترل شدید جریان‌های اسلامی و کنترل مذهبی شهروندان، جنگ داخلی و سابقه سرکوب جنبش‌های اسلامی و زیرزمینی شدن آنها، دولت‌های سکولار در کنار علل عمومی و مشترکی چون فقر، تبلیغ تندروی افراطی وهابی و تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش در حضور شهروندان در داعش نقش داشته است.

کشورهای جنوب، شرق و جنوب شرق آسیا

در این حوزه پاکستان در رتبه نخست قرار داد و می‌توان دلایل آن را فقر، تبلیغ تندروی افراطی وهابی، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش و حضور گسترده عربستان در این کشور دید. در وهله بعدی چون چین با توجه به  اقلیت مسلمان اویغور مهم می‌باشد. در مرتبه‌های بعدی نیز کشورهای با اکثریت مسلمان  چون اندونزی و افغانستان قرار دارند. در چین در حاشیه بودن مسلمانان، گسترش مادی‌گرایی، در اقلیت بودن مسلمانان، تبلیغ تندروی افراطی و‌هابی در بین افراد، تبلیغات جذاب و جذابیتهای اقتصادی و معنوی ارائه شده توسط داعش، توجه برخی بازیگران منطقه‌ای چون امریکا و ترکیه به حضور چینی‌ها در بین داعش، فعالیت گروه‌های تندرو و استقلال طلب به خصوص گروه ترکستان شرقی در کنار سایر عوامل در این امر نقش دارد. در بعد دیگری تعداد محدودی از اندونزی و کشورهای مسلمان جنوب شرق آسیا در بین داعش حضور پیدا کرده‌اند که به نوع فرهنگ این کشورها ، مذهب شافعی حاکم و.. برمی‌گردد.

نویسنده: فرزاد رمضانی بونش

منبع: پرس تی وی